Hồi mình chuẩn bị thi đại học (trường Mỹ thuật Công nghiệp) thì Kều đang bộ đội, đóng quân Sơn Tây. Kều hơn mình một tuổi, nó xuống Hà Nội luyện thi thì gặp mình, rồi thân. Ông anh họ của Kều có một căn hộ bé xíu khoảng 9m2, không dùng, mới cho Kều về ở. Mình nhà ở Hà Nội, nhưng hay đến chỗ Kều vẽ và ngủ, cho tự do.
Trong số môn thi để vào Mỹ thuật Công nghiệp ngày ấy ngoài hai môn vẽ: hình họa, trang trí, còn phải thi hai môn văn hóa nữa là toán và văn. Thí sinh thi vào trường này có truyền thống học văn hóa dốt, thành ra thằng nào điểm văn hóa cao là cơ hội đỗ tăng vọt.
Kều hỏi mình:
- Trình độ văn hóa mày thế nào ?
- Văn thì còn bịa được chút ít, chứ toán thì ngu như lợn! rồi hỏi lại Kều, mày thì sao?
Kều thụt thụt cái mồm kêu “ụt ịt ụt ịt...” thay cho câu trả lời.
Gần ngày thi Kều bàn:
- Tao với mày ngồi khác buồng, nên hôm nào vào phòng thi hai thằng phải căn đồng hồ, làm sao cứ 9h30 thì cùng xin đi đái, gặp nhau ở buồng đái, tao làm được gì tao bày cho mày, mày làm được gì mày bày cho tao.
Mình phân vân:
- Hai thằng ngu ngang ngửa như nhau thì biết gì mà bày?
- Cái thằng này! Tức là tao quay được gì thì tao đưa mày, mày quay được gì thì mày đưa tao.
Mình có nghe kinh nghiệm của mấy khóa trước đi thi về tuyên truyền lại, liền kể:
- Luật bất thành văn ở trường này là vào thi nếu giám thị bắt được thí sinh quay bài sẽ thu tài liệu, nhưng không đánh dấu bài, vẫn cho thi tiếp. Thế là đã có châm chước vì đây là trường năng khiếu, môn văn hóa không đánh giá cao. Trường mình vào kỳ thi toàn mượn giáo viên mấy trường cấp ba về trông, mắt lửa ngươi vàng, kinh nghiệm đầy mình, thằng nào quay cũng bị giám thị dính đít hết. Mà như cái loại tao với mày, tài liệu đã bị thu thì cũng coi như toi, ngồi thi tiếp làm gì!
Vài hôm sau gặp mình, mặt Kều tươi tỉnh, Kều bảo:
- Hôm thi văn hóa tao có cách rồi.
- ?
- Hôm ấy tao sẽ mặc quân phục, thấyà bộ đội, tình quân dân cá nước, thể nào giám thị cũng thương...
- Xoay thêm một bộ nữa cho tao. Tao cũng làm bộ đội! Thông minh quá đồ ngu ơi!
Năm ấy trường Mỹ thuật Công nghiệp thuê địa điểm thi ở một trường cấp ba, lúc thi hai môn văn hóa, cũng như mọi năm, giáo viên trường cấp ba này đảm nhận luôn việc trông thi.
Mấy hôm trước Kều về đơn vị mang xuống hai bộ quân phục, một bộ sẵn của nó, một bộ nó mượn cho mình, có gắn cả quân hàm quân hiệu. Mình với Kều xanh rì - đỏ chót xuất hiện ở địa điểm thi, cả trường nhìn.
Vào phòng thi chỗ mình ngồi cuối lớp. Quyển Đáp án bộ đề thi đại học dày cộp mình giắt thắt lưng. Giám thị là hai cô giáo. Thấy mình mặc quân phục, một cô hỏi:
- Cậu là bộ đội à?
- Thưa cô, vâng!
- Phòng bên kia cũng có một cậu bộ đội, thế có biết nhau không?
- Dạ, bạn ấy ở đơn vị cùng em, đơn vị cử hai đứa đi thi, học xong trở về phục vụ quân đội.
Mình cố thêm cái ý “trở về phục vụ quân đội” là để tăng thiện cảm của cô. Chiêu này có vẻ thành công, cô giám thị ân cần:
- Thế đi thi thế này cậu có ôn được nhiều không?
- Thưa cô, thời gian bọn em cũng hạn chế vì vẫn còn nhiệm vụ của quân đội. Bọn em có vất vả hơn ở mấy môn văn hóa. Nhưng... nhưng được đi thi thế này là đơn vị đã tạo điều kiện cho bọn em nhiều lắm đấy ạ!
Cô giám thị nhìn xuống bụng mình. Mình cũng liếc xuống bụng mình, gáy quyển Đáp án bộ đề thi đại học kẹp trong bụng trồi qua khe áo. Cô không nói gì.
Hôm ấy ở phòng mình rất nhiều đứa quay bài. Đống phao của bọn này có cái làm rất kỳ công, thành những băng giấy bé bằng nửa cuộn phim kẹp gọn giữa hai ngón tay, chữ trên đó li ti như đít muỗi. Thế mà hai cô giám thị cực tinh, bắt không sót trường hợp nào. Riêng mình đặt cả quyển Đáp án bộ để thi đại học dày cồm cộp trên lòng, xé các trang cần chép, xong ngồi lên, vừa rề rề tay ở khe háng vừa ghi (năm ấy đề thi toán trường mình toàn rút từ cuốn này). Có lần đi ngang mình cô giám thị nói bâng quơ:
- Hình như sắp đến giờ giám thị hành lang đi kiểm tra.
Mình biết lắm cái bâng quơ ấy cô dành cho ai.
Lúc chạy xuống nhà vệ sinh gặp Kều, mình hỏi:
- Thế nào, thoát không?
- Phải hỏi thắng không chứ không phải thoát không!
Năm ấy mình và Kều cùng “thắng”, có học bổng. Điểm văn hóa mình hơn Kều nửa điểm.
Mình bảo:
- Thì ra về học vấn tao vẫn uyên thâm hơn!
Kều bảo:
- Thì ra viết chính tả cũng được coi là học vấn.
Hai mươi năm sau mình lấy vợ. Bộ Đại học cũng đã tỏ ra sáng suốt hơn khi không còn bắt học sinh thi vào Mỹ thuật Công nghiệp phải thi môn toán. Mình và Kều hàng tuần vẫn gặp nhau uống bia, thỉnh thoảng ôn chuyện xưa vẫn nói: “Hồi đó bọn mình vào được đại học là nhờ thông minh hơn người.”
Vợ mình vốn từ bé đã là dân trường chuyên lớp chọn, thị sang Đức học, rồi sang Mỹ làm tiến sĩ về công nghệ môi trường ở trường Michigan - cái trường này vốn có tiếng tăm, nằm trong top 10 đại học của Mỹ.
Một lần mình với vợ xem vô tuyến, thấy phóng sự nói về tình trạng quay cóp của học sinh sinh viên trong các kỳ thi, vợ mình nói:
- Anh có tin không, từ bé đến lớn em chưa bao giờ biết quay cóp.
- Ừ, thì tin!
- Ừ... thì... tin, vợ mình đây, sao miễn cưỡng thế?
Một lát thị lại tiếp: Mà sao người ta lại có thể hồn nhiên quay cóp thế được nhỉ? Tại sao người ta không thấy xấu hổ nhỉ?
Mình vốn nổi tiếng sợ vợ, thế mà lúc ấy bỗng nhiên máu trên mặt bốc pừng pừng, mình trợn mắt, băm bổ:
- Có cái đéo gì mà phải xấu hổ! Có cái đéo gì mà phải xấu hổ...! Hử? Hử? Hử?...
Kiệt tác của đời
Lão tên Nguyễn Đình Phong, lão hơn mình hàng chục tuổi. Sau tên lão, đời gắn cho những biệt hiệu như“già”, “gàn”, “cô sĩ”, “chập”... Nhà mình với nhà lão gần nhau. Lão học ở trường Viết văn Nguyễn Du khóa 5, mình học ở Mỹ thuật Công nghiệp, hai trường cạnh nhau. Nên mình với lão thành thân nhau.
Tính lão đại luộm thuộm. Nhà to không ở, lão dọn ra gian để xe, làm cái gác xép bốn mét vuông như chòi chim, cho tự do. Cái chòi này chẳng bao giờ khóa, bạn bè ai đến cứ việc tùy tiện leo lên tụ bạ hoặc ngủ, kể cả chủ nhân không có nhà.
Lão là người tốt tính, chị em phụ nữ nhiều người quý lão, nhưng không yêu. Đến thăm chỗ lão ở, khi về họ bảo: “Nghiêng 23 độ 5” Chẳng hiểu nói chòi hay nói chủ!
Năm 34 tuổi, lão nói với mình: “Đời tao 34 năm rồi, chưa một lần được nắm tay người con gái nào!” nghe giọng lão rất thương.
Năm 35 tuổi, lão nói với mình: “Đời tao 35 năm rồi, chưa một lần được nắm tay người con gái nào!”, nghe giọng lão cực kỳ thương.
Năm 36 tuổi, lão nói với mình: “36 năm rồi nhé, đéo một đứa con gái nào được phép động vào tay tao!” Lúc nói câu này giọng lão cực kỳ hợm hĩnh.
Lão là loại lắm lý sự, lại thích uống bia và không thù dai. Mọi bàn nhậu có lão đều vui, vì có người để cãi vặt. Mình và lão hay cà kê hàng bia, chuyện thế thái nhân tình đến nắm xôi cái kiến đều có thể gom, ném vào nồi lẩu cho ngọt nước. Mình mà nói, lợn kêu eng éc, lão sẽ bảo lợn kêu ụt ịt. Nhưng lần nào đó, mình bảo lợn kêu ụt ịt, lão tức thì quay ngoắt chứng minh rằng lợn kêu eng éc. Mặc kệ lúc trước vừa khản cổ kêu mình kém thẩm âm, chẳng hiểu gì về lợn.
Cuộc đấu mồm của cả hai cứ lủn mủn liên miên. Cũng có lúc cãi nhau to. Hôm sau tỉnh, lại gặp nhau làm hòa. Lão bảo mình: “Cái kiểu uống bia của tao với mày nó không hề tầm thường, mà là hình thức thể dục cho trí óc, có cãi nhau thế nơron thần kinh mới hoạt, mới chống được bệnh đần!!!”
Nhiều bận trên chòi chim, mình với lão mua bia về, khoát luận cao đàm. Có con chó nhà hàng xóm chạy sang nằm chồm hỗm dưới chân cầu thang dự khán. Những bận nôn, chó thè lưỡi dọn. Lòng dạ ai ngọt, ai cay, ai trắng, ai nhờ nhờ... nó biết. Chó bỗng thành tri âm!
Một lần cũng đang uống bia, mình tự nhiên cảm thán:
- Ở đời này mà nghèo thì dễ hèn lắm anh!
Lão khi đó chưa vợ, nhiệt huyết văn chương như dòng nham. Lão hùng hồn:
- Phong này dẫu nghèo, nhưng xin hứa, nếu đời không cho Phong nhìn lên, Phong cũng sẽ nhìn thẳng, chứ quyết không nhìn xuống!
Thế là mình với lão lại có để tài để cãi nhau và tu bia. Con chó nghe, rồi chả biết có phải chối quá không mà nó nguẩy nguẩy đít bỏ đi, để lại bãi cứt. Nửa can bia đã cạn, mà mình với lão cãi nhau vẫn đang hăng, lão liền đi mua bia tiếp. Lát sau mình nghe lão đứng dưới chòi rống lên chửi con chó hôm nay chơi khăm chơi bẩn, ỉa ngay chân cầu thang, làm lão giẫm phải. Mình bảo:
- Tại anh cứ nhìn thẳng với nhìn lên, chứ đéo nhìn xuống, nên mới thế!
Lão tự nhiên nghền nghệt mặt, rồi bảo:
- Thằng này nói câu này sâu!
Lâu lắm mới nghe lão tán đồng với mình một câu, mặt mình đâm cũng nghền nghệt theo, vì lạ và cảm động!
Năm 37 tuổi, lão đi chụp ảnh đám cưới. Lúc lão vào bếp, có một nàng đổ ụp chậu nước rửa bát thừa, làm cái quần của lão ướt sũng từ chân đến đầu gối. Cô nàng vội vàng vừa phủi cặn thức ăn dính trên quần lão, vừa lí nhí xin lỗi. Thấy lão cứ đứng sừng sững không nói không rằng, nàng đâm hoảng. Nàng đâu ngờ: lão đã yêu!
Khi về nhà lão kể với mình, giọng run run: “37 năm nay lần đầu tiên tao được một người con gái cầm chân mày ạ!
Lão rủ mình đến nhà nàng. Từ đầu buổi tới cuối buổi lão chỉ ngồi cười hề hề, thế mà nàng đổ. Một tháng sau, lão với nàng lấy nhau. Hôm cưới, mình hỏi lão: “Anh có bùa bả gì không mà tại sao cứ ngồi cười như thằng dở hơi, mà gái vẫn đổ thế?” Lão bĩu môi: “Anh mày tích nội công 37 năm chỉ để ra một đòn, cao siêu lắm, trình như mày đéo thể hiểu được!”
Vợ lão đẻ sòn sòn ba năm hai đứa, gái trước trai sau. Lão gọi hai đứa con là “kiệt tác của đời”. Giờ thì đi đâu lão cũng chỉ chăm chăm nhìn xuống, sao cho hai “kiệt tác của đời” đừng ngã, đừng giẫm cứt...
Vài lần gặp lão mình cũng có nhắc chuyện văn chương, lão nghe vài câu rồi bảo:
- Nói với cái đít tao đây này!