[Thơ] Lục Vân Tiên | Nguyễn Đình Chiểu

love_milk_tea9

Vân Tiên nhờ ngư ông dẫn về nhà Võ Công

975."Thuyền nan một chiếc ở đời,
Tắm mưa chải gió trong vời Hàn Giang."
    Tiên rằng: "Vậy cũng một làng,
Võ công người ở gần đàng đây chăng?"
    Ngư rằng: "Nhà đó cũng gần,
980.Khỏi ba khúc vịnh thời lần đến nơi."
    Tiên rằng: "Xưa đã gá lời,
Sui gia bao nỡ đổi dời chẳng thương.
    Vợ chồng là đạo tao khương,
Chi bằng tới đó tìm phương gởi mình.
985.Trăm năm muốn trọn ân tình
Đương khi hoạn nạn ai đành bỏ nhau.
    Chút nhờ cứu tử ơn sâu,
Xin đem tới đó trước sau cho tròn."
    Ngư rằng: "Làm đạo rể con,
990.Cũng như sợi chỉ mà lòn trôn kim.
    Sợ bay mà mỏi sức chim,
Bơ vơ cảnh lạ khôn tìm cây xưa.
    E khi chậm bước tới trưa,
Chớ đi sông cũ bến xưa mà lầm.
995.Mấy ai ở đặng hảo tâm,
Nắng đun chóp nón, mưa dầm tả tơi.
    Mấy ai hay nghĩ việc đời,
Nhớ nơi nghèo khổ quên nơi sang giầu.
    Đã ba thứ tóc trên đầu,
1000.Gẫm trong sự thế thêm âu cho đời."
    Vân Tiên thưa đã hết lời,
Ngư ông chẳng đã tách vời đưa sang.


Chú thích:

981. Gá lời: như nói hứa lời.
982. Sui gia: thân gia, dâu gia, hai nhà gả con cho nhau.
987. Cứu tử: cứu cho khỏi chết.
990. Sợi chỉ lòn trôn kim: lòn tức là luồn. Nói: sợi chỉ phải vừa với trôn kim, cũng như con rể phải hợp với nhà vợ. Ông ngư sợ rằng: ngày nay Vân Tiên đã tang tóc, sa sút, lại đeo tật bệnh, chắc sẽ bị nhà vợ ruồng rẫy mà không nhận nữa.
996. Nắng đun: đun: nung đốt, nắng đun cũng như nói nắng nung. Chóp nón: hai chữ này có lẽ là "nón chóp" chép lộn đi. Ở dưới đặt chữ "áo tơi", thì đây phải đặt chữ "nón chóp", văn mới sóng nhau, vậy nên đổi làm "nón chóp" cho được đúng nghĩa, đúng văn. Nón chóp là thứ nón lá hình chóp, hình chum chúp.
999. Ba thứ tóc trên đầu: đầu đã đốm bạc, có ba thứ tóc đen, vàng (dở đen dở trắng) và trắng.
1000. Âu: âm chính của chữ "ưu": lo.

love_milk_tea9

Thấy Vân Tiên mù, nhà họ Võ thất ước

    Dắt Tiên vào chốn hậu đàng,
Võ công xem thấy lòng càng hổ ngươi.
1005.Chẳng qua sợ thế gian cười,
Một lời gượng gạo chào người ngày xưa:
    "Ngư ông đã có công đưa,
Tới ngày sau sẽ lo lừa đền ơn."
    Ngư rằng: "Tôi chẳng lòng sờn.
1010.Xin tròn nhân ngãi còn hơn bạc vàng.
    Nhớ xưa trong núi Lư san,"
Có ông ngư phủ đưa chàng Ngũ Viên.
    Tới sau đình trưởng đỗ thuyền,
Giúp người Hạng Võ qua miền Ô giang.
1015.Xưa còn thương kẻ mắc nàn,
Huống nay ai nỡ quên đàng ngãi nhân.
    Một lời gắng giúp keo sơn,
Ngư ông từ giã lui chân xuống thuyền.
    Võ công không ngớt lòng phiền,
1020.Ân tình thế lợi khó tuyền đặng vay.
    Dạy Tiên: "Ngươi hãy ngồi đây,
Chờ ta trở lại sau này liệu toan."
    Công rằng: "Hỡi mụ Quỳnh Trang,
Dò lòng ái nữ Thể Loan thế nào?
1025.Mặc con toan liệu làm sao,
Vốn không ép vợ, nỡ nào ép con."
    Loan rằng: "Gót đỏ như son,
Xưa nay ai nỡ đem chôn xuống bùn?
    Ai cho sen muống một bồ,
1030.Ai từng chanh khế sánh phồn lựu lê.
    Thà không trót chịu một bề,
Nỡ đem mình ngọc dựa kề thất phu.
    Đã công chờ đợi danh nhu,
Rể đâu có rể đui mù thế ni,
1035.Đã nghe người nói hội này,
Rằng: "Vương Tử Trực chiếm rày thủ khoa."
    Ta dầu muốn kết sui gia,
Họ Vương họ Võ một nhà mới xinh."


Chú thích:

1008. Lo lừa: lo tính, mưu kế làm một việc gì.
1011. Lư san: một núi có nhiều thắng cảnh ở tỉnh Giang Tây, Trung Quốc, đời Ân, Chu, anh em Khuôn Tục làm nhà ở ẩn trên núi này, nên cũng gọi là núi Khuôn Lư.
1012. Ngũ Viên: tên tự là Tử Tư, một tướng tài đời Xuân Thu, người nước Sở, cha và anh bị Sở Bình Vương giết, Tử Tư chạy trốn sang Ngô. Ðến một dòng sông, gặp ngư phủ, ngư phủ thấy Tử Tư đói, đi kiếm cơm cho ăn, và chở qua cứu thoát nạn. Sau Tử Tư giúp Ngô đánh phá Sở, báo thù cho cha anh.
1013. Ðình trưởng: đời Tần, Hán, cứ mười lý đặt làm một đình, có đình trưởng coi giữ trộm cướp. Ðình còn gọi là những quán nghỉ lập dọc đường, năm dặm một "đoản đình", mười dặm một "trường đình".
1014. Hạng Võ (Vũ): một tướng tài có sức mạnh phi thường, đã đánh phá nhà Tần, lập nên cơ nghiệp nước Sở, tự xưng là Tây Sở Bá vương, giành thiên hạ với Lưu Bang tức Cao Hán Tổ, nổi tiếng bách chiến bách thắng trong cuộc "Hán Sở tranh hùng". Sau cùng, Hạng Vũ lại thua to, chạy đến sông Ô Giang giáp đất Giang Đông, xứ sở của Vũ. Một người đình trưởng biết Vũ, chào thuyền mời Vũ qua sông để về Giang Ðông. Vũ nghĩ thẹn với đồng bào và xứ sở của mình, không chịu về và lấy gươm tự tử.
1020. Ân tình thế lợi khó tuyền đặng vay: một bên là ân tình, một bên là lợi thế (quyền thế, tài lợi), mâu thuẫn nhau, khó trọn vẹn được cả hai.
1029. Ai cho sen muống một bồ: không ai trồng cây sen và rau muống trong một chậu.
1030. Phồn: tiếng miền Nam, có nghĩa là hạng người, như ta nói quân này, quân kia.
1031. Thà không trót chịu một bề: thà không chồng mà ở một mình còn hơn.
1033. Danh nhu (nho): người học trò nổi tiếng.
1036. Thủ khoa: người đậu đầu trong khoa thi hương.

love_milk_tea9

Võ Công bỏ Vân Tiên vào hang Thương Tòng

    Công rằng: "Muốn trọn việc mình,
1040.Phải toan một chước dứt tình mới xong.
    Nghe rằng: "Trong núi Thương Tòng,
Có hang thăm thẳm bịt bùng khôn ra.
    Đông Thành ngàn dặm còn xa,
Đem chàng bỏ đó ai mà biết đâu?"
1045.Phút vừa trăng đã đứng đầu,
Vân Tiên ngồi trước nhà cầu thở than.
    Võ Công ra trước dỗ chàng:
"Xuống thuyền rồi sẽ đưa sang Đông Thành."
    Ra đi đương lúc tam canh,
1050.Dắt vào hang tối bỏ đành Vân Tiên.
    Bỏ rồi rón rén bước liền,
Xuống gay chèo quế dời thuyền tách xa.
    Tiên rằng: "Các chú đưa ta,
Xin đưa tôi tới quê nhà sẽ hay.
1055.Ghi lòng dốc trọn thảo ngay,
Một phen mà khỏi ngàn ngày chẳng quên."
    Lặng nghe vắng tiếng hai bên,
Trong hang tăm tối đá trên chập chồng.
    Vân Tiên khi ấy hãi hùng,
1060.Nghĩ ra mới biết Võ Công hại mình.
    Nực cười con tạo trớ trinh,
Chữ duyên tráo chác, chữ tình lãng xao.
    Nghĩ mình tai hại biết bao,
Mới lên khỏi biển lại vào trong hang.
1065.Dây sầu ai khéo vương mang,
Tránh nơi lưới thỏ, gặp đàng bẫy cheo.
    Trong hang sau trước quạnh hiu,
Muốn ra cho khỏi ai dìu dắt đi?
    Oan gia nợ đã khéo gây,
1070.Ôi thôi thân thể còn gì mà toan.
    Đã đành xa cõi nhân gian,
Dựa mình vào chốn thạch bàn nằm co.
    Đêm khuya ngọn gió thổi lò.
Sương sa lác đác, mưa tro lạnh lùng.
1075.Năm ngày chịu đói khát ròng.
Nhờ ba hườn thuốc đỡ lòng hôm mai.


Chú thích:

1046. Nhà cầu: cái nhà ngang nối nhà trước với nhà sau.
1049. Tam canh: Canh ba (một đêm có năm canh).
1052. Gay: buộc mái chèo vào cọc chèo, sửa soạn bơi thuyền đi.
1061. Trớ trinh: tráo trở, đành hanh, trêu ngươi.
1066. Cheo: tên một con thú, thuộc loài sóc.
1069. Oan gia: chính chữ là "oán gia", tục (tiếng tục Trung Quốc), gọi trại là oan gia, chỉ kẻ oán thù với mình hay sự oán thù nói chung. Ðây là Vân Tiên nói có lẽ kiếp trước mình có nợ oán thù gì với Võ công, nên mới bị hãm hại như thế này (nói theo thuyết nhà Phật).
1072. Thạch bàn: bàn đá, tảng đá lớn và phẳng.
1074. Mưa tro (tiếng miền Nam): mưa bụi, mưa phùn.

love_milk_tea9

Vân Tiên lại được tiều phu cứu giúp

    Du thần xem thấy ai hoài,
Xét trong mình gã có bài phù tiên.
    Mới hay là Lục Vân Tiên,
1080.Cùng nhau dìu dắt đều liền đem ra.
    Khỏi hang một dặm vừa xa,
Đến nơi đại lộc trời đà hừng đông.
    Du thần trở lại sơn trung,
Vân Tiên còn hãy giấc nồng mê man.
1085.Lão tiều cơm gói sẵn sàng,
Sớm mai xách búa đi ngang vào rừng.
    Tới đường đại lộc là chừng,
Xảy nghe có tiếng trong rừng thở than.
    "Hay là yêu quái tà gian?
1090.Rung cây nhát lão làm đường hại nhân?"
    Lão tiều liền bước lại gần,
Thiệt là một gã văn nhân mắc nàn,
    Chi bằng lên tiếng hỏi han:
"Nhân sao mắc việc tai nàn thế nây?"
1095.Vân Tiên nghe tiếng mừng thay,
Vội vàng gượng dậy trình bày trước sau.
     Lão tiều nghe nói giờ lâu,
Gẫm trong thế sự lắc đầu thở than:
    "Ít người trong tuyết đưa than,
1100.Khó ngồi giữa chợ ai màng đoái thương."
    Vân Tiên nghe nói mới tường,
Cũng trang ẩn dật biết đường thảo ngay.
    Ngửa trông lượng cả cao dày,
"Cứu trong một buổi, ơn tày tái sinh."
1105."Mai sau về tới Đông Thành,
Đền ơn cứu khổ mới đành dạ tôi."
    Lão tiều mới nói: "Thôi thôi,
Làm ơn mà lại trông hồi sao hay?
    Già hay thương kẻ thảo ngay,
1110.Nầy thôi để lão dắt ngay về nhà."
    Tiên rằng: "Trong dạ xót xa,
Nay đà sáu bữa không hòa mùi chi.
    Lại thêm rũ liệt tứ chi,
Muốn đi theo đó mà đi khôn rồi."
1115.Lão tiều nầy ngỡ nực cười,
Mở cơm trong gói, miệng mời Vân Tiên:
    "Gắng mà ăn uống cho yên,
Lão ra sức lão cõng Tiên về nhà."


Chú thích:

1077. Du thần: vị thần đi dạo các nơi để xem xét nhân gian.
1078. Phù tiên: bùa tiên để giữ mình, tức đạo bùa của thầy Vân Tiên cho khi Vân Tiên đi thi.
1082. Ðại lộc: lộc là chân núi, đại lộc tức dưới chân núi lớn (theo Kinh thư).
1083. Sơn trung: trong núi.
1087. Tới đường đại lộc là chừng: chừng: mức độ ấy, khoảng ấy, nói ông tiều qua rừng tới khoảng đường chân núi thì nghe thấy tiếng Vân Tiên ở quanh nơi đấy. Chữ "đại lộc" ở đây cũng như chữ "đại lộc" trên kia, nhiều bản chép là đại lộ (đường cái), xét ra không đúng nghĩa chỗ này: Du thần chỉ đưa Vân Tiên ra khỏi hang một dặm tới dưới chân núi trong rừng thôi, chứ không đưa ra ngoài đường cái, vì câu dưới nói: "Có tiếng trong rừng thở than", và mãi tới dưới nữa lại có câu: "Khỏi rừng ra tới ngã ba", rõ là Vân Tiên trước còn ở trong rừng, mãi sau ông tiều mới cõng ra đường cái.
1090. Nhát (hoặc nát): dọa cho người ta sợ.
1099. Trong tuyết đưa than (hoặc cho than): do thành ngữ chữ Hán "Tuyết trung tống thán": cho than để sưởi ấm khi trời tuyết. Tống Thái Tông nhân tiết mưa tuyết, trời rét lắm, sai cho những người già yếu nghèo khổ than sưởi và gạo ăn. Nhân đó, người ta thường dùng chữ "Tuyết trung tống thán" để chỉ sự giúp đỡ người khi cần kíp cùng quẫn.
1100. Khó ngồi giữa chợ ai màng đoái thương: do câu thơ chữ Hán: "Bần cư nào thị vô nhân vần, Phú tại thâm sơn hữu khách tầm" nghĩa là người nghèo ở ngay giữa chợ búa nhộn nhịp không ai hỏi han, giàu ở tận trong núi sâu cũng có kẻ tìm đến.
1102. Ẩn dật: ở ẩn không theo thế tục.
1108. Hồi: trả lại, đền lại. Nói làm ơn mà trông báo đáp lại sao nên.

love_milk_tea9

Vân Tiên gặp lại Hớn Minh

    Khỏi rừng ra tới ngã ba,
1120.May đâu gặp một chàng là Hớn Minh.
    Lão tiều lật đật bôn trình,
Hớn Minh theo hỏi sự tình một khi.
    Vân Tiên nghe tiếng cố tri,
Vội mừng bạn cũ còn nghi nỗi mình.
1125.Minh rằng: "Dám hỏi nhân huynh,
Cớ sao nên nỗi thân hình thế ni?"
    Tiên rằng: "Chẳng xiết nói chi,
Thân nầy nào có khác gì cây trôi.
    Lênh đênh gió dập sóng dồi,
1130.Rày đây mai đó khôn rồi gian nan."
    Minh rằng: "Đây khó hỏi han,
Xin vào chùa sẽ luận bàn cùng nhau."
    Tiều rằng: "Chẳng dám ngồi lâu
Vào rừng đốn củi bán chầu chợ phiên."
1135.Hớn Minh quỳ gối lạy liền:
"Ơn ông cứu đặng Vân Tiên bạn lành.
    Nầy hai lượng bạc trong mình,
Tôi xin báo đáp chút tình cho ông."
    Tiều rằng: "Vốn lão tình không,
1140.Một mình ngơ ngẩn non tòng hôm mai.
    Tấm lòng chẳng muốn của ai,
Lánh nơi danh lợi chông gai cực lòng.
    Kìa non, nọ nước thong dong,
Trăng thanh gió mát bạn cùng hươu nai.
1145.Công hầu phú quý mặc ai,
Lộc rừng gánh vác hai vai tháng ngày."
    Vân Tiên nghe biết người ngay,
Hỏi thăm tên họ phòng ngày đền ơn.
    Lão tiều trở lại lâm sơn,
1150.Tiên, Minh vội vã phản hoàn am mây.
    Tiên rằng: "Đã gặp khoa nầy,
Cớ sao ngọc hữu ở đây làm gì?"
    Minh rằng: "Xưa dốc xuống thi,
Gặp nơi miếu võ đề đi một lần.
1155.Anh thì trở lại viếng thân
Tôi thì mang gói sau lần ra kinh.


Chú thích:

1121. Bôn trình: đi vội trên đường, như nói rảo bước.
1124. Còn nghi nỗi mình: Vân Tiên đã bị Trịnh Hâm và Võ Công tráo trở hãm hại, nên tuy mừng gặp bạn cũ, nhưng vẫn còn nghi ngại nỗi mình.
1125. Nhân huynh: người anh tốt, tiếng xưng hô.
1134. Bán chầu: bán vào buổi ấy.
1140. Non tòng: núi có nhiều cây thông.
1146. Lộc rừng: lộc của rừng cho (đây là củi).
1149. Lâm sơn: rừng núi.
1150. Phản hoàn: quay trở về. Am mây: chùa trong mây, tức chùa trong núi. Ðây là ngôi chùa ở nơi vắng vẻ.
1152. Ngọc hữu: bạn ngọc, bạn quý như ngọc.
1155. Viếng thân: thăm cha mẹ.

love_milk_tea9

Hớn Minh đem Vân Tiên về chùa

    Đi vừa tới huyện Loan Minh,
Gặp con quan huyện Đặng Sinh là chàng.
    Giàu sang ỷ thế dọc ngang,
1160.Gặp con gái tốt cưỡng gian không nghì.
    Tôi bèn nổi giận một khi,
Vật chàng xuống đó bẻ đi một giò.
    Mình làm nỡ để ai lo,
Bó tay chịu trói nộp cho huyện đàng.
1165.Án đày ra quận Sóc Phang,
Tôi bèn vượt ngục lánh đàng đến đây.
    Vừa may mà gặp chùa này,
Mai danh ẩn tích bấy chầy náu nương".
    Vân Tiên nghe nói thảm thương,
1170.Lại bày một khúc tai ương phận mình.
    Minh nghe Tiên nói động tình,
Hai hàng châu luỵ như bình nước nghiêng.
    Tiên rằng: "Thương cội xuân huyên,
Tuổi cao tác lớn chịu phiền lao đao.
1175.Trông con như cá trông dào,
Mình nầy trôi nổi phương nào biết đâu?
    Vầng mây giăng bạc trên đầu,
Ba năm chưa trọn một câu sinh thành.
    Hữu tam bất hiếu đã đành,
1180.Tiểu đồng trước đã vì mình thác oan.
    Tưởng thôi như cắt ruột gan,
Quặn đau chín khúc, chứa chan mấy lần."
    Minh rằng: "Người ở trong trần,
Có khi phú quý có lần gian nan.
1185.Thấp cao vàng biết tuổi vàng,
Gặp khi lửa đỏ màu càng thêm xuê.
    Thôi thôi anh chớ vội về,
Ở đây nương náu toan bề thuốc thang.
    Bao giờ hết lúc tai nàn,
1190.Đem nhau ta sẽ lập đàng công danh.
    Cam La sớm gặp cũng xinh,
Muộn mà Khương Tử cũng vinh một đời.
    Nên hư có số ở trời,
Bôn chôn sao khỏi đổi dời sao xong."
1195.Vân Tiên khi ấy an lòng,
Ở nơi am tự bạn cùng Hớn Minh.


Chú thích:

1160. Cưỡng gian không nghì: lấy sức mạnh mà hãm hiếp phụ nữ.
1162. Bẻ đi một giò: bẽ gãy một chân.
1164. Huyện đàng (đường): dinh quan huyện.
1165. Sóc Phang (phương): cũng như Bắc phương, nói quận ở phương Bắc.
1168. Mai danh, ẩn tích: vùi tên, giấu tích, không cho ai biết đến mình.
1175. Dào: mưa dào, mưa to.
1178. Sinh thành: đẻ ra và nuôi dạy nên người, chỉ công ơn cha mẹ.
1179. Hữu tam bất hiếu: rút ra ở câu chữ Hán: "Bất hiếu hữu tam, vô hậu vi đại" nghĩa là bất hiếu có ba điều, không có con là điều nặng nhất. Ðây nói: mình phải bỏ cuộc thi, chưa lập được công danh, để báo đáp công ơn cha mẹ, lại đeo tật bệnh, chưa lập được gia đình, để nối dõi dòng giống, thật là điều bất hiếu to lớn.
1180. Tiểu đồng trước đã vì mình đã thác oan: câu này nối câu trên nói: đã không vẹn đạo con với cha mẹ, lại không vẹn tình thầy với trò, Vân Tiên cảm thấy vô cùng chua xót.
1191. Cam La: người nước Tần thời Chiến quốc, sớm có tài mưu lược, mười hai tuổi đã đi sứ sang nước Triệu, vua Triệu thân ra đón tận ngoại thành và phải nhượng đất cho Tần, khi thành công về nước, được phong là chức Thượng Khanh.
1192. Khương Tử: ông họ Khương ("tử" là tiếng xưng hô chung về nam giới của Trung Quốc, như ta nói ông, chàng, gã v.v...), tức Khương Tử Nha. Hai câu này nói: công danh được sớm như Cam La (mười hai tuổi) càng hay, mà dù muộn như Khương Tử (hơn tám mười tuổi) cũng vẫn vẻ vang.
1194. Bôn chôn: vội vàng, hấp tấp, nóng ruột.
1196. Am tự: am, chùa, chùa chiền.

love_milk_tea9

Võ Công gá duyên Thể Loan cho Tử Trực

    Võ công làm việc trớ trinh,
Dứt tình họ Lục, mến tình họ Vương.
    Kể từ định chước hại chàng,
1200.Thể Loan hớn hở lòng càng thêm vui.
    Ngày ngày trang điểm phấn dồi,
Phòng khi gặp gỡ đứng ngồi cho xuê.
    Xảy đâu Tử Trực vừa về,
Vào nhà họ Võ thăm bề Vân Tiên.
1205.Công rằng: "Chớ hỏi thêm phiền,
Trước đà lâm bệnh huỳnh tuyền xa chơi.
    Thương chàng phận bạc trong đời,
Cũng vì Nguyệt lão xe lơi mốì hồng."
    Nghe qua Tử Trực chạnh lòng,
1210.Hai hàng nước mắt ròng ròng như mưa.
    Than rằng: "Chạnh nhớ linh xưa,
Nghĩa đà kết nghĩa, tình chưa phỉ tình.
    Trời sao nỡ phụ tài lành,
Bảng vàng chưa thấy, ngày xanh đã mòn.
1215.Cùng nhau chưa đặng vuông tròn,
Người đà sớm thác ta còn làm chi?
    Trong đời mấy bực cố tri,
Mấy trang đồng đạo, mấy người đồng tâm?"
    Công rằng: "Ta cũng thương thầm,
1220.Tủi duyên con trẻ sắt cầm dở dang.
    Thôi thôi khuyên chớ thở than,
Đây đà tính đặng một đàng rất hay.
    Tới đây thì ở lại đây,
Cùng con gái lão sum vầy thất gia.
1225.Phòng khi hôm sớm vào ra,
Thấy ngươi Tử Trực cũng là thấy Tiên."


Chú thích:

1206. Huỳnh tuyền (hoàng tuyền): suối vàng, cõi chết. Nói Vân Tiên đã bị bệnh chết rồi.
1208. Xe lơi: xe lỡ, xe dở dang.
1211. Linh: tiếng dùng để chỉ người đã chết rồi.
1218. Ðồng đạo: cùng theo một đạo lý. Ðồng tâm: cùng chung một lòng.
1224. Thất gia: nhà cửa (như nói gia đình), tức vợ chồng.

love_milk_tea9

Tử Trực mắng chửi họ Võ thậm tệ

    Trực rằng: "Ngòi viết dĩa nghiên,
Anh em xưa có thề nguyền cùng nhau.
    Vợ Tiên là Trực chị dâu,
1230.Chị dâu em bạn dám đâu lỗi nghì.
    Chẳng hay người học sách chi,
Nói sao những tiếng dị kỳ khó nghe?
    Hay là học thói nước Tề,
Vợ người Tử Củ đưa về Hoàn Công.
1235.Hay là học thói đường cung,
Vợ người Tiểu Lạc sánh cùng Thế Dân.
    Người nay nào phải nhà Tần,
Bất Vi gả vợ Dị Nhân lấy lầm.
    Nói sao chẳng biết hổ thầm,
1240.Người ta há phải là cầm thú sao?"
    Võ công hổ thẹn xiết bao,
Ngồi trân khôn cãi lẽ nào cho qua.
    Thể Loan trong cửa bước ra,
Miệng chào: "Thầy Cử tân khoa mới về."
1245."Thiếp đà chẳng trọn lời thề,
Lỡ bề sửa trấp, lỡ bề nâng khăn.
    Tiếc thay dạ thỏ nằng nằng,
Đêm thu chờ đợi bóng trăng bấy chầy.
    Chẳng ưng thì cũng làm khuây,
1250.Nỡ buông lời nói chẳng vì, chẳng kiêng?"
    Trực rằng: "Ai Lữ Phụng Tiên,
Phòng loan đem thói Điêu Thuyền trêu ngươi?
    Mồ chồng ngọn cỏ còn tươi,
Lòng sao mà nỡ buông lời nguyệt hoa?
1255.Hổ hang vậy cũng người ta,
So loài cầm thú vậy mà khác chi?


Chú thích:

1227. Ngòi viết, dĩa nghiên: bút nghiên, hình tượng này được dùng để chỉ tình bằng hữu thân thiết trong việc học hành.
1229. Vợ Tiên là Trực chị dâu: Trực chị dâu tức là chị dâu Trực, tác giả theo cú pháp chữ Hán. Người Trung Quốc thường coi người bạn thân hơn tuổi như anh ruột, và coi vợ bạn như chị dâu.
1234. Tử Củ: con Hi Công nước Tề. Hi Công chết anh Tử Củ là Tương Công lên kế ngôi, chính sự rối nát, bị bầy tôi là Vô Tri giết chết. Khi ấy Tử Củ chạy sang nước Lỗ, em là Tiểu Bạch chạy sang nước Cử. Sau Tiểu Bạch về nước trước, lên làm vua (tức là Hoàn công) sai người nói với vua Lỗ giắt Tử Củ và lại lấy vợ Tử Củ.
1235. Ðường cung: cung nhà Ðường (618-907).
1236. Thế Dân: Lý Thế Dân, tức Ðường Thái Tông. Thế Dân giết em là Tiểu Lạc và lấy vợ em. Tích này trong Ðường sử chép lại là Nguyên Cát, đây nói là Tiểu Lạc, có lẽ sai.
1238. Bất Vi: Lã Bất Vi, người nước Tần, một lái buôn giàu có và xảo quyệt. Khi Bất Vi đến nước Triệu, thấy cháu vua Tần là Dị Nhân đang làm con tin ở đó, y nói: "Người này là món hàng quý có thể tích trữ đầu cơ được" (Kỳ hóa khả cư), rồi y mưu mô cho Dị Nhân được về nước lên kế ngôi làm vua, và y làm Tể Tướng. Bất Vi còn lấy một người thiếp rất đẹp, khi có thai, đem gán cho Dị Nhân, ít lâu sau sinh được người con trai, Dị Nhân vẫn tưởng là con mình, nên được kế ngôi, tức Tần Thủy Hoàng. Sau Bất Vi vì thông tinh với thái hậu (mẹ Thủy Hoàng, tức người thiếp của y trước), việc tiết lộ, bị đày vào Tứ Xuyên, rồi y uống thuốc độc tự tử.
1247. Dạ thỏ: lòng con thỏ, Thể Loan ví với lòng mình. Người xưa bảo cung trăng có con thỏ, lại bảo con thỏ trông bóng trăng mà chửa. Hai câu này: giải theo thuyết trên thì nghĩa là: ôm nặng tấm lòng, như con thỏ ngồi trong bóng trăng mà chờ đợi, hay theo thuyết dưới, thì con thỏ trông lên bóng trăng mà chờ đợi, nhưng theo thuyết dưới thuận nghĩa hơn. Thể Loan nói có lòng chờ đợi Tử Trực.
1251. Lữ Phụng Tiên: Lã Phụng Tiên. Lữ Bố, một võ tướng đời Tam quốc, con nuôi và chân tay của Ðổng Trác. Trác mưu cướp ngôi nhà Hán. Vương Doãn, một trung thần nhà Hán, có người con gái hát trong nhà (ca cơ) tên là Ðiêu Thuyền, sắc đẹp, bàn dùng kế ly gián: trước hứa gả cho Lữ Bố, sau lại đem hiến cho Ðổng Trác.

love_milk_tea9

Võ Công vì nhục mà chết

    Vân Tiên anh hỡi cố tri,
Suối vàng có biết sự ni chăng là?"
    Tay lau nước mắt trở ra,
1260.Về nhà sắm sửa tìm qua Đông Thành.
    Võ Công hổ thẹn trong lòng,
Năm ngày nhuốm bệnh thất tình chết oan.
    Thể Loan cùng mụ Quỳnh Trang,
Mẹ con đóng cửa cư tang trong nhà.


Chú thích:

1262. Thất tình: bị việc gì trái mình mà uất ức, phiền não trong lòng.
1264. Cư tang: đạ tang, chịu tang.

love_milk_tea9

Kiều Công cho mời Lục ông đến

1265.Đoạn nầy đến thứ Nguyệt Nga,
Hà Khê phủ ấy theo cha học hành.
    Kiều công lên chức Thái khanh,
Chỉ sai ra quận Đông Thành chăn dân.
    Ra tờ khắp hết xa gần,
1270.Hỏi thăm họ Lục tìm lần đến nơi.
    Khiến quân đem bức thư mời,
Lục ông vâng lệnh tới nơi dinh tiền.
    Kiều công hỏi Lục Vân Tiên,
Lục ông thấy hỏi bỗng liền khóc than.
1275.Thưa rằng: "Nghe tiếng đồn vang,
Con tôi nhuốm bệnh giữa đàng bỏ thây.
    Biệt tin từ ấy nhẫn nay,
Phút nghe người hỏi dạ này xốn xang!"
    Kiều công trong dạ bàng hoàng,
1280.Trở vào nói lại cùng nàng Nguyệt Nga:
    "Lục ông nói lại cùng cha,
Duyên con rày đã trôi hoa dạt bèo."
    Riêng than chút phận tơ điều,
Hán Giang chưa gặp, Ô kiều lại rơi!
1285.Nàng rằng: "Quả thiệt như lời,
Xin cha sai kẻ mời người vào trong."


Chú thích:

1267. Thái khanh: một chức quan to.
1268. Chăn dân: do chữ Hán "mục dân": trị dân.
1272. Dinh tiền: trước dinh.
1278. Xốn xang: xôn xao, thổn thức (tiếng miền Nam).
1284. Hán giang: có bản chép là Hàn giang, xét ra không đúng nghĩa. Hàn giang tức là sông Hán (sông Ngân) trên trời; theo chữ Hán, sông này có nhiều tên: Thiên hà, Thiên hán, Ngân hà, Ngân hán, Vân hán, Hà hán. Ô kiều: cầu Ô. Theo các sách Hoài Nam và Phong tục ký: Ðêm thất tịnh (đêm mồng bảy tháng bảy âm lịch) chim ô thước (quạ và vẹt) sắp hàng làm cầu bắc qua sông Ngân cho vợ chồng Ngâu gặp nhau. Câu này nói: Nguyệt Nga chưa được gặp Vân Tiên mà nhân duyên lỡ dở, cũng như vợ chồng Ngâu chưa được gặp nhau trên sông Ngân, mà nhịp cầu Ô đã long mất, rơi mất rồi.