[Đọc Kiều] Truyện Kiều Chú Giải

kimvankieu

Có lẽ người Việt Nam nào cũng biết Truyện Kiều của Nguyễn Du là một tác phẩm văn học tiêu biểu, và hầu như tinh túy của Tiếng Việt đều nằm trong tác phẩm này.


Mình muốn chia sẻ đến với các bạn

Truyện Kiều Chú Giải của Văn Hòe

, ngoài những câu thơ trong Truyện Kiều, sẽ có kèm theo chú giải đại ý về từ ngữ, điển tích, điển cố, hi vọng qua đó sẽ có thêm vài kiến thức về cách dùng một số từ, ngữ.


Có thể so với ngôn ngữ hiện tại, một số chú giải chưa hẳn là đúng, hoặc có thay đổi, biến thể, nhưng cũng hi vọng sẽ đóng góp ít nhiều cho sự mở rộng hiểu biết của thành viên tham gia diễn đàn này.

TIỂU SỬ TÁC GIẢ


Tác giả húy là Nguyễn Du, tự là Tố Như, hiệu là Thanh Hiên, biệt hiệu là Hồng Sơn Hiệp Lộ, quán tại làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, con thứ bảy của cụ Hoàng Giáp Xuân Quận Công Nguyễn Nghiễm làm tể tướng thời Lê, Trịnh. Cha, chú, anh em đều thi đỗ làm quan to, thật là một nhà vọng tộc.


Nguyễn Du sinh năm Ất Dậu, niên hiệu Cảnh Hưng thứ 26 đời Lê (1760), thông minh từ thuở nhỏ, năm 19 tuổi đã đỗ Tam tường (cũng như Cử nhân).


Khi nhà Lê mất, nhà Tây Sơn lên thay, Tiên sinh chỉ lấy việc săn bắn làm vui, cho nên tự mệnh là Hồng Sơn Hiệp Lộ, nghĩa là nhà săn bắn ở núi Hồng Sơn.


Khi vua Gia Long thống nhất giang sơn, Tiên sinh được triệu ra làm quan.


Năm Gia Long nguyên niên (1802) làm Tri Huyện Phụ Dực Thái Bình, rồi ít lâu về Tri Phủ Thường Tín (nay thuộc Hà Đông?).


Năm Gia Long thứ năm (1806) thăng Đông Các Học Sĩ.


Năm Gia Long thứ tám (1809) làm Cai Bạ (Bố Chính) Quảng Bình.


Năm Gia Long thứ 12 (1813) thăng Cần Chính Điện Học Sĩ sung chức Chánh sứ sang cống nhà Thanh. Đi sứ về, thăng Lễ Bộ Hữu Tham Tri. Năm Minh Mạng nguyên niên (1820) có chỉ sai Tiên sinh đi sứ Tàu lần nữa, nhưng chưa kịp đi thì Tiên sinh thụ bệnh mất ngày 10 tháng 8 năm Canh Thìn (1820) thọ 56 tuổi. Tiên sinh học rộng biết nhiều, tinh thông cả Phật Học và sành các môn cầm kỳ thi họa: Tiên sinh có làm nhiều sách vở và thơ văn bằng chữ Hán như Thanh Hiên tiền hậu tập, Bắc Hành Thi tập, Nam Trung tập ngâm, Lê quí kỷ sự. Về thơ Nôm, Tiên sinh có biệt tài. Nhân sang sứ Tàu, gặp cuốn tiểu thuyết của Thanh Tâm Tài Nhân chép truyện Thúy Kiều, Tiên sinh liền chép lại bằng thơ Nôm và đặt tên là Đoạn Trường Tân Thanh. Tức là Truyện Kiều ngày nay vậy.



TRUYỆN KIỀU


Truyện Kiều nguyên danh do tác giả đặt là Đoạn Trường Tân Thanh. Sau cụ Phạm Quí Thích đem khắc in, đổi tên là Kim Vân Kiều tân truyện.

Hai nhà chú giải Bùi Kỷ và Trần Trọng Kim đổi gọi là Truyện Thúy Kiều; thi sĩ Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu thì đổi tên là Vương Thúy Kiều Chú Giải tân truyện.

Chúng tôi theo tên gọi thông thường, đề là Truyện Kiều. Vì mọi người đã quen gọi như thế.

Truyện Kiều tác giả không tự bịa đặt ra. Cốt truyện lấy ở một quyển tiểu thuyết của Tàu soạn đâu vào cuối thế kỷ 16 hay đầu thế kỷ 17.

Tác giả quyển tiểu thuyết, đó không rõ đích danh là ai, chỉ thấy đề là Thanh Tâm Tài Nhân soạn.

Tên quyển tiểu thuyết theo tác giả Truyện Kiều, là Phong Tình Lục. Theo mấy nhà khảo cứu, thì nhan đề đó lại là Kim Vân Kiều Truyện.

Truyện tả cuộc đời lênh đênh chìm nổi của một kỹ nữ đa tài đa tình, xét ra chẳng có giá trị gì mấy.

Ngọn bút tài tình của cụ Nguyễn Du đã biến hóa cái cốt truyện tầm thường của Tàu thành một áng văn chương kiệt tác. Và tên người kỹ nữ đời Minh nhờ Cụ mà thành ra thiên thu.

Tác giả hình như muốn mượn truyện Kiều để chứng minh và truyền bá một tư tưởng triết học tôn giáo. Tư tưởng ấy giá trị cũng tầm thường và chứng minh cũng chưa đúng xác.

Nhưng giá trị truyện Kiều không ở tư tưởng đạo đức, luân lý hay triết học, cũng không ở cốt truyện, hay cách bố cục, kết cấu tình tiết. Cái giá trị tuyệt đối của truyện Kiều là ở văn chương, ở kỹ thuật miêu tả, tự sự và diễn đạt tình cảm của tác giả.

Người ta tán thưởng truyện Kiều, người ta học tập truyện Kiều, là tán thưởng và học tập phần văn chương truyện Kiều. Chính phần văn chương đó đã làm truyện Kiều bất hủ.


CHÚ GIẢI ĐẠI Ý


Từ khi in ra quốc ngữ, truyện Kiều đã được dẫn giải, chú thích, bình luận không biết bao nhiêu lần rồi.

Nhiều bản chú giải công phu, như các bản của Bùi Khánh Diễn, Nguyễn Văn Vĩnh (người đã có công dịch truyện Kiều ra Pháp văn rất tinh vi), Bùi Kỷ và Trần Trọng Kim. Có bản chú giải phê phán khá đặc sắc như bản của Tản Đà.

Song hầu hết các bản ấy chỉ chú trọng có một điểm chú giải những điển cố văn chương, những chữ sách dịch hay mượn của chữ Hán.

Còn những điểm khác cũng cần thiết cho việc tìm hiểu truyện Kiều, như chú giải từ ngữ, chú giải văn lý... thì bỏ qua.

Đó là một sự thiếu sót đáng tiếc, nhất là ngày nay tiếng Việt đã được dùng làm chuyển ngữ và truyện Kiều đã được liệt vào loại sách giáo khoa căn bản tại các học đường.

Truyện Kiều là cả một kho tài liệu vô tận về điển cố văn chương, cũng như về văn phạm học, từ ngữ học, không hiểu thấu truyện Kiều là một điều thiệt thòi lớn.

Nghĩ vậy, chúng tôi không nề học vấn nông cạn, thì giờ ít ỏi, tài liệu nghèo nàn, đánh bạo chú giải lại truyện Kiều hy vọng giúp ích phần nào cho anh em học viên.


Nội dung chú giải gồm mấy điểm chính sau đây:

1. Chú giải những tiếng Nôm khó hiểu.

2. Chú giải ý nghĩa từng câu.

3. Chú giải văn phạm, văn pháp.

4. Chú giải điển cố văn chương, chữ sách Tàu, chữ lấy ở cao dao tục ngữ.

5. Vạch những chữ tác giải dùng sai.

6. Sửa những chữ in từ lần trước.

7. Sửa những lời chú giải sai lầm của các bản trước (Việt, Pháp).

8. Nêu những chỗ hay, dở trong văn lý.

9. Phê bình lướt qua nhân vật trong truyện về mặt luân lý.


Chúng tôi tin rằng có chú giải như thế, thì mới mong giúp được mọi người hiểu thấu truyện Kiều, thưởng thức hết cái hay của truyện Kiều, phân biệt cái dở của truyện Kiều, nhiên hậu mới có thể dùng truyện Kiều làm công cụ học vấn giáo dục, và mới có thể lợi dụng triệt để kho tài liệu vô giá ấy để phục vụ học đường. Trong niềm tin tưởng đó, chúng tôi đem hết thiện chí vào công việc chú giải này.


Tuy nhiên, không thể nào hoàn bị được, việc chú giải đòi hỏi rất nhiều công phu, mà sự hiểu biết của một người chỉ có hạn. Cho nên chúng tôi hết sức hoan nghênh những điều chỉ giáo của các bậc cao minh để nếu cần, sửa chữa những sai lầm và bổ khuyết những thiếu sót.


Mùa thu năm Nhâm thìn

(9 - 9 - 1952)

Vân Hạc





P/S: Xin được chú thích rõ đây là tác phẩm của Vân Hạc - Vân Hòe, mình chỉ sưu tầm và chia sẻ.

kimvankieu

TRUYỆN KIỀU CHÚ GIẢI

I

1. Trăm năm trong cõi người ta

2. Chữ Tài chữ Mệnh khéo là ghét nhau

3. Trải qua một cuộc bể dâu

4. Những điều trông thấy mà đau đớn lòng

1, Trăm năm là dịch từ chữ "Bách Tuế" - 百岁. Người xưa cho rằng người ta chỉ sống đến trăm tuổi là cùng, nên dùng chữ "trăm năm" để trỏ khoảng thời gian của người từ lúc đẻ đến lúc chết.

Kinh Thi có câu "Bách Tuế chi hậu, qui vu kỳ thất 百岁之后，归于其室 nghĩa là sau khoảng 100 năm thì về nhà mình, tức là sau 100 năm ai cũng chết (nhà là nhà cuối cùng, tức mả). Câu này nghĩa là trong đời người ta.


2, Chữ Tài chữ Mệnh tức là cái Tài cái Mệnh. Tài là tài hoa, tài tình, khôn ngoan tài giỏi. Mệnh là số mệnh, số phận, duyên phận. Ở đời, người có tài thường số mệnh không được tốt, người tài hay gặp những vất vả gian nan, nên người ta tin rằng xưa nay Tài và Mệnh không đi đôi với nhau. Người có tài thường không có Mệnh (đẹp), hình như Tài với Mệnh ghét nhau vậy.


Khéo là ghét nhau: ghét nhau đến hay, đến khéo, ghét nhau một cách lạ lùng, nghĩ mà khó hiểu tức cười.


Khéo đây không có nghĩa là khôn khéo, khéo léo, mà có nghĩa là lạ lùng, là nực cười, là khó hiểu, cũng như khéo trong những thành ngữ: khéo chửa! khéo thay, rõ khéo... khéo vẽ...


3, Bể dâu dịch chữ Tang thương trong câu chữ sách Thần Tiên truyện: Thương hải biến vi tang điền, tang điền biến vi thương hải: Bể cả biến thành ruộng dâu, ruộng dâu biến thành bể cả.


Trải qua một cuộc bể dâu nghĩa là trải qua một cuộc biến chuyển của đời người.


4, Nếu là văn xuôi thì câu này phải viết:


Trông thấy những điều mà đau đớn lòng.

Những điều là trực tiếp bổ túc từ đặt ở trên, trông thấy là động từ đặt ở dưới bổ túc từ. Những điều là những điều Tài Mệnh khéo ghét nhau, nói ở câu trên.

T.o.c

Hoan nghênh những bài có chủ đề thế này.

Ôi mỗi khi lên mạng đọc những bài kiểu ném đá Thúy Kiều rồi nói này nói nọ làm mình cảm thấy các bạn có ý kiến của mình thì cũng tốt thôi nhưng mà làm ơn đừng vội vàng nói nhưng câu như vậy mà chưa hề tìm hiểu kỹ và đặt vào trong hoàn cảnh thời đại của nhân vật.

Đừng vì đôi ba đoạn trích và tóm tắt qua của cốt truyện một cách hời hợt.

Đâu phải ngẫu nhiên mà người ta ca ngợi Truyện Kiều, thương Kiều và ngưỡng mộ tài năng của cụ Tố Như đâu.

Haizz đúng là:

"Bất tri tam bách dư niên hậu

Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như"

Danh nhân đúng là danh nhân, hơn người ở tầm nhìn xa mà. Thực sự rất cảm ơn bạn đăng vì đã bỏ công ra tìm và chia sẻ bài này. Mong rằng có nhiều bạn đọc được bài này. <3

kimvankieu

TRUYỆN KIỀU CHÚ GIẢI

I

5. Lạ gì "bỉ sắc tư phong"

6. Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen

7. Cảo thơm lần giở trước đèn

8. "Phong tình cổ lục" còn truyền sử xanh

5, "Bỉ sắc" là cái kia kém, "tư phong" là cái này hơn do câu chữ sách cổ "Phong vu bỉ, sắc vu thử" nghĩa là hơn cái kia thì kém cái này, đây có ý nói hễ Tài hơn thì Mệnh kém, Tài kém thì Mệnh hơn. Tài Mệnh ít khi đăng đối với nhau.


6, Tình sử có câu "Tạo vật đố hồng nhan" nghĩa là Tạo hóa ghen với người đàn bà đẹp. Đàn bà đẹp thường gặp gian truân, nên người ta cho hình như là trời ghen ghét người đàn bà đẹp. Thực ra Trời không ghen ai.

Câu này có bản chép "Trời xanh quen với má hồng đánh ghen".


7, "Cảo thơm" tức "Phương Cảo" tức là pho sách thơm, ý nói pho sách hay, lưu mùi thơm lại đời sau.


8, "Phong tình cổ lục" là tên bộ sách chép truyện phong tình đời cổ. "Sử xanh" là sử cổ. Đời xưa chép sử sách vào thanh tre, cật tre xanh nên gọi là "Thanh Sử". Cả câu nghĩa là sách Phong tình cổ lục còn truyền lại đời sau như chép trong sử. Câu này và câu trên nói xuất xứ truyện Kiều. Truyện Kiều thấy chép trong "Phong tình cổ lục".

kimvankieu

TRUYỆN KIỀU CHÚ GIẢI

I

9. Rằng năm Gia Tĩnh triều Minh

10. Bốn phương phẳng lặng, hai kinh vững vàng

11. Có nhà viên ngoại họ Vương

12. Gia tư nghỉ cũng thường thường bậc trung

9, "Năm Gia Tĩnh" là năm vua Gia Tĩnh đời nhà Minh (1522 - 1566) bên Tàu. Gia Tĩnh là niên hiệu vua Thế Tông nhà Minh.


10, "Bốn phương phẳng lặng" là khắp nước thái bình, không có giặc giã. "Hai kinh vững vàng" là hai kinh đô yên ổn. Bấy giờ nước Tàu có hai kinh đô là Bắc Kinh và Nam Kinh.


11, "Viên ngoại" nguyên là một chức quan. Đời Đường bổ đến mấy nghìn chức viên ngoại một lúc, nhiều người bỏ tiền ra chạy chọt cũng được. Vì nhiều viên ngoại quá nên sau viên ngoại dùng làm tiếng gọi các nhà giàu, cũng như ta gọi trưởng giả hay ở nhà quê ta gọi là cụ Bá chẳng hạn.


12, "Gia tư" là của cải trong nhà nghĩa cũng như gia tài. "Nghỉ" tiếng Nghệ Tĩnh nghĩa như "hắn, y, nó". "Bực trung" là bực vừa vừa không giàu lắm, cũng không nghèo lắm.

reaven_691

Chủ đề hữu ích quá, mình cũng rất mong muốn được nâng cao vốn Tiếng Việt, nhờ các bài viết của Mod mới hiểu thêm nhiều về Truyện Kiều, chỉ trách ngày xưa không đủ trân trọng mỗi tiết phân tích Kiều vì bị giải thích quá phức tạp ) Mong chờ cuộc thi từ Box, chúc Box ngày một phát triển!!

kimvankieu

TRUYỆN KIỀU CHÚ GIẢI

I

13. Một trai con thứ rốt lòng

Vương Quan là chữ nối dòng nho gia

14. Đầu lòng hai ả tố nga:

Thúy Kiều là chị, em là Thúy Vân

15. Mai cốt cách, tuyết tinh thần

16. Mỗi người một vẻ, mười phân vẹn mười

13, "Vương Quan là chữ" nghĩa là tên tự là Vương Quan.

"Chữ" tức là "Tự" (字). Tự là tên tự. Bên Tàu ngày xưa con trai từ lúc mới sinh ra đến năm 19 tuổi chỉ mới có tên tục tức tên gọi trẻ con trong nhà. Từ năm 20 tuổi trở đi, bấy giờ con trai mới bắt đầu đội mũ, sau khi làm lễ "Gia quan" và từ bấy giờ mới có tên Tự, tức là tên người lớn.


- Tiếng "Chữ" tức "Tự" phải giải như vậy thì mới có nghĩa. Nhưng ở đây, Vương Quan là em Thúy Kiều, Thúy Vân. Mà hai chị mới sấp sỉ tới tuần "cập kê", tức độ tuổi 14, 15 tuổi (xem đoạn dưới sẽ rõ). Vậy Vương Quan theo lẽ chưa thể có tên Tự, vì tuổi chưa đến 20.

Đời Minh, tục đặt tên Tự không theo đúng cổ lệ chăng?

Hay là cụ Nguyễn Du đã dùng lầm chữ?

Hay tiếng "chữ" ở đây tác giả không định dùng để nói tên Tự? (Nếu thế thì dùng ép không hay).


14, "Ả": Tiếng cổ nghĩa là chị.


Tục ngữ có câu: "tại anh tại ả tại cả đôi bên". Và hiện nay người Mường vẫn gọi con gái đầu lòng là Quan Lang là Nàng ả, con thứ nhì gọi là Nàng hai. Cũng có khi có nghĩa như tiếng Cô. Tương truyền cụ Nguyễn Trãi đọc thơ hỏi Thị Lộ có câu:

Ả ở đâu ta bán chiếu gon.

Tố Nga: Có thuyết nói là một tên khác của Thường Nga hoặc Hằng Nga, vợ Hậu Nghệ thời cổ đã ăn vụng thuốc trường sinh của chồng trốn lên cung trăng. Có thuyết nói là chữ trỏ chung con gái đẹp. Ở đây Tố Nga dùng theo nghĩa dưới. Không nên lầm với Tố Nữ là con gái sành chơi âm nhạc như tranh Tố nữ thổi sáo đánh đàn.


15, Mai cốt cách: cốt cách thanh kỳ như cây mai hoặc cành mai, ý nói tầm vóc người dong dỏng cao thanh thanh như cành mai (cành mai coi gầy guộc xương xảu thanh thanh). Mấy chữ này tả tầm vóc Kiều (Thúy Vân không có cốt cách như thế, xem đoạn dưới sẽ rõ).

Tuyết tinh thần: tinh thần trong trắng như tuyết, ý nói tư tưởng trong sạch; đầu óc ngây thơ, không có một chút gì là ô trọc tức là ngoan ngoãn nết na, thật thà, chất phác. Mấy chữ này tả tính tình, đức hạnh của Thúy Vân. (Kiều không có tinh thần ấy, truyện sau chứng tỏ điều đó).

Cứ coi câu sau, "mỗi người một vẻ..." thì biết rằng "mai cốt cách" là vẻ của người này, và "tuyết tinh thần" là vẻ của người kia, chớ hai vẻ đó không chung cho cả hai chị em Kiều như người ta vẫn thường hiểu.


16, Tức là hai chị em có hai vẻ khác nhau. Hai vẻ ấy trên đã nói rõ.


"Mười phân vẹn mười": giả như vẻ của "mai mốt cách" có mười phần thì Kiều có đủ cả mười phần, vẻ của "tuyết tinh thần" có mười phần thì Vân có đủ cả mười phần ấy. "Mai cốt cách" là vẻ đẹp của thân hình, "tuyết tinh thần" là vẻ đẹp của nết na. Tác giả muốn nói: Một người thì thân hình hết sức đẹp, một người thì nết na hết sức ngoan. "Mười phân vẹn mười cũng như hiện giờ ta nói trăm phần trăm vậy.

kimvankieu

TRUYỆN KIỀU CHÚ GIẢI

I

17. Vân xem trang trọng khác vời

18. Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang

19. Hoa cười ngọc thốt đoan trang

20. Mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da

17, Trang trọng: "trang" là đoan trang bệ vệ, đứng đắn. "Trọng" là trọng hậu, phương phi. "Trang" tả tính tình lộ ra cử chỉ, "trọng" tả tầm vóc người.


"Khác vời" là "khác vì", nói trạnh ra. "Vì" dịch chữ "Vị" là ngôi, là vì, là bậc, là chỗ, như "ngôi sao", "ngôi vua", "vì sao", ba vì (núi Ba Vì), một vì (nhà, ngôi nhà), ba vì táo quân, trị vì... làm vì... thay vì. Chữ Vị của chữ Hán lại hàm nghĩa là chỗ ở, chỗ ngồi, địa vị thường và chung cho cả một loại. "Khác vì" tức là khác các ngôi thường thấy ở loại đó. Ngôi lại có nghĩa là "người", như ngôi thứ nhất, ngôi thứ hai (văn phạm), Chúa ba ngôi.


"Vân xem trang trọng khác vời", là xem nàng Vân thấy có vẻ trang trọng khác những người cùng một vì (cùng một địa vị, một trà lứa) với nàng tức là khác với những con gái thường thấy, vào tuổi nàng. Ý nói Thúy Vân đứng đắn và phương phi phúc hậu khắc hẳn các cô gái cùng lứa tuổi với nàng.


18, "Khuôn trăng đầy đặn": khuôn mặt tròn trĩnh và đầy đặn như mặt trăng đầy (mãn) ý nói mặt bầu bĩnh đầy đặn phúc hậu.


"Ngét ngài" tức là nét mày ngài.


Mày ngài dịch chữ "Nga Mi" của Tàu. Con Ngài (tức thứ bướm cắn kén tằm ra) ở đầu có hai cái râu nhỏ, dài và cong; người ta ví cái lông mày dài, thanh, cong cong bán nguyệt của người gái đẹp với râu con ngài nên gọi là "nga mi" hay mày ngài.


"Nét ngài nở nang": nét mày ngài nở nang, ý nói lông mày Thúy Vân cong cong, dài như mày ngài nhưng nở nang, ý nói lông mày Thúy Vân cong cong, dài như mày ngài nhưng nở nang tức là lông mày hơi thô, to bản. Mặt đầy đặn phúc hậu thì phải có lông mày như thế mới xứng.

Câu này giải thích và chứng minh ý trang trọng khác vời ở câu trên.


19, "Hoa cười" là cười tươi như hoa. "Ngọc thốt" là lời nói đẹp như ngọc. "Thốt" do chữ "thuyết" của Tàu mà ra, nghĩa là "nói". Tục ngữ ta có câu: Biết thì thưa thốt không biết dựa cột mà nghe.

"Đoan trang" là đoan chính và trang nghiêm. Đoan chính là đứng đắn; trang nghiêm là bệ vệ đường hoàng.


Cả câu nghĩa là: Thúy Vân cười tươi như hoa, lời ăn tiếng nói trong đẹp như ngọc mà đứng đắn bệ vệ không đỏng đảnh lẳng lơ.


20, Nước bóng xanh đen của tóc đến mây cũng phải kém. Màu da trắng đến tuyết cũng phải thua. Ý nói tóc xanh bóng và da trắng muốt. Mây đây là đám mây. Sách Tàu có chữ "vân phát" nghĩa là mái tóc xanh đen như mây. Có người cho mây là cây mây thì sai. Cả câu ý nói: da trắng tóc dài, người đẹp.

kimvankieu

TRUYỆN KIỀU CHÚ GIẢI

I

21. Kiều càng sắc sảo, mặn mà

22. So bề tài sắc, lại là phần hơn

23. Làn thu thủy, nét xuân sơn

24. Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh

21, "Sắc sảo" là sành sỏi lọc lõi, khôn ngoan biết nhiều và cái gì cũng biết đến nơi đến chốn, tức là "sành" là "lõi".

"Mặn mà" là có duyên. Có duyên tức là nhan sắc dáng dấp điệu bộ lộ ra vẻ tình tứ, lẳng lơ, đáng yêu, khiến người ta say mê, mơ ước.

Hai chữ "sắc sảo" đây là một phẩm tự kép (adjectif conposé) phẩm định chữ "tài" ở câu dưới, "mặn mà" là phẩm tự kép phẩm định chữ "sắc" ở câu dưới.

Tác giả muốn nói: tài của Kiều sắc sảo hơn, sắc của Kiều mặn mà hơn tài sắc Thúy Vân. Một chữ "càng" mà bằng cả một đoạn tả chân và làm át được nhan sắc Thúy Vân thật là tài tình!


22, "Tài" là tài hoa, tài trí; "Sắc" là sắc đẹp. Cả câu nói Kiều vừa tài hoa vừa xinh đẹp hơn Vân.


23, "Làn thu thủy" là làn nước mùa thu, đây nói mắt trong sáng như nước mùa thu. "Nét xuân sơn" là nét núi mùa xuân, đây nói nét lông mày thanh thanh như núi mùa xuân. Sở dĩ có nghĩa như thế là vì trong sách "Tình sử" có câu "nhỡn như thu thủy, mi tự xuân sơn", mắt trong như nước mùa thu, mày thanh như núi mùa xuân. Lông mày như núi mùa xuân tức là lông mày thanh. Nghĩa ấy do câu này của Quách Hy chép trong sách "Sơn xuyên huấn": "xuân sơn đạm bạc nhi như tiếu", nghĩa là "núi xuân thanh thanh nhạt nhạt mà như cười".


Do câu sách "Tình sử" mà hễ nói "thu thủy" là người ta biết rằng nói mắt, nói "xuân sơn" là nói lông mày, tuy rằng trong câu không có chữ mắt và cả chữ mày.


24, Môi đỏ thắm đến nỗi hoa cũng phải ghen tị vì hoa thua thắm, mái tóc dài tốt và xanh đến nỗi tơ liễu cũng phải oán hờn vì liễu kém xanh.

kimvankieu

TRUYỆN KIỀU CHÚ GIẢI

I

25. Một hai nghiêng nước nghiêng thành

26. Sắc đành đòi một, tài đành họa hai

27. Thông minh vốn sẳn tính trời

28. Pha nghề thi họa đủ mùi ca ngâm

25, "Một" là một cái ngoảnh nhìn, "hai" là hai cái ngoảnh nhìn; ngoảnh nhìn lần thứ nhất thì nghiêng thành, ngoảnh nhìn lần thứ nhì thì nghiêng nước, ý nói đẹp quá có thể làm cho vua chúa say mê đến mất thành mất nước. Nghĩa đó xuất tự câu thơ sau này của Lý Duyên Niên: "Nhất cố khuynh nhân thành, tái cố khuynh nhân quốc" nghĩa là một lần ngoảnh lại thì làm nghiêng thành người, hai lần ngoảnh lại thì làm nghiêng nước người ta.


26, "Đòi" là nhiều. "Sắc đành đòi một" là sắc đẹp nhiều lắm cũng chỉ có một. "Tài đành họa hai" là tài giỏi thì họa ra có được 2 người, ý nói sắc đẹp tuyệt thế không ai sánh kịp, tài thì may ra có người bằng. "Đòi phen": nhiều phen. "Đòi cơn": nhiều cơn. "Hình thì còn bụng chết đòi nau" (Cung oán): hình thể thì còn, còn tâm đã chết vì nhiều đau đớn ngấm ngầm.


27, "Tính trời" tức thiên bẩm, thiên tính nghĩa là tự nhiên mà có, như là do trời sinh ra. "Thông minh vốn sẳn tính trời" nghĩa là vốn thông minh tự thuở bé.


28, "Pha" tức là trộn lẫn. "Pha nghề thi họa" nghĩa là nghề làm thơ và nghề vẽ hai nghề đó pha trộn lẫn với nhau, ý nói vừa biết làm thơ vừa biết vẽ. "Đủ mùi" tức là đủ vẻ - (Mùi đây nghĩa như là màu - ngày xưa mùi với màu cùng một nghĩa, màu là vẽ). "Đủ mùi ca ngâm" là ca hát và ngâm thơ cũng biết đủ vẻ, tức là hát và ngâm thơ đều hay.