[Đọc Kiều] Truyện Kiều Chú Giải

lebogia

TRUYỆN KIỀU CHÚ GIẢI

II

53. Nao nao giòng nước uốn quanh

54. Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang

55. Sè sè nấm đất bên đường

56. Dầu dầu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh

57. Rằng: "Sao trong tiết thanh minh"

58. Mà đây hương khói vắng tanh thế mà

59. Vương Quan mới dẫn gần xa

60. Đạm Tiên nàng ấy xưa là ca nhi

Nổi danh tài sắc một thì

Xôn xao ngoài cửa thiếu gì yến oanh

53 - 54, Hai câu này ý đi liền nhau một hơi. Dòng nước nao nao uốn quanh dịp cầu nhỏ bắc ngang ở chỗ cuối ghềnh tức là chỗ cuối khoảng đất cao chênh vênh. Ghềnh tức là chỗ cao chênh vênh cạnh giòng nước.

55, "Nấm đất" tức đống đất, đây là cái mả.

56, "Dầu dầu" là hơi dầu, hơi héo, tức là cỏ úa, sắc nửa vàng nửa xanh. Nói một có cỏ úa để tỏ rằng mộ không có ai thăm viếng, rẫy cỏ sửa sang, tức là nấm mộ hoang.

57, Coi đoạn dưới thì biết đây là lời Kiều hỏi.

58, Tiết thanh minh thì mồ mả nào cũng có người tảo mộ và đốt hương, sao mộ này lại không có hương khói? Sao mộ này lại không có người viếng thăm?

59, Kều mới gần 15 tuổi; cách Thúy Vân mới đến Vương Quan. Nghĩa là Vương Quan tuổi mới độ 11, 12 là cùng.

Vậy mà Vương Quan lại hiểu truyện Đạm Tiên kỹ càng, tỉ mỉ như thế. Còn Kiều thì lại không hiểu biết tí gì. Đó cũng là điều khó tin, nhất là Kiều lại không phải người vô học. Nhà chép truyện sắp đặt chưa được khéo.

60, Ca nhi là gái hát, cũng như ta nói ả đào.

Chú thích: Chữ viết màu đỏ là mình nghĩ lỗi chính tả.

lebogia

TRUYỆN KIỀU CHÚ GIẢI

II

61. Phận hồng nhan có mong manh

62. Nửa chừng xuân, thoắt gẫy cành thiên hương

63. Có người khách ở viễn phương

Xa nghe cũng nức tiếng nàng tìm chơi

Thuyền tình vừa ghé tới nơi

64. Thì đà trâm gẫy bình rơi bao giờ

65. Buồng không lặng ngắt như tờ

66. Dấu xe ngựa đã rêu lờ mờ xanh

67. Khóc than khôn xiết sự tình

68. Khéo vô duyên bấy là mình với ta

61, Tức là "hồng nhan bạc phận" hay "bạc mệnh" nghĩa là phận mỏng manh hay là số mệnh mỏng manh của người gái đẹp. "Hồng nha" là sắc mặt đỏ, ý nói má hồng, tả gái đẹp.


62, "Cành thiên hương" là cành hương giời, tức là cành hoa, đây nói người gái đẹp. Cả câu này nghĩa là đang giữa tuổi xuân thì người đẹp chết.


63, "Thuyền tình" tức là cái thuyền của người tình. Ngày xưa đi xa hầu hết đều dùng thuyền. Đây nói thuyền người khách viễn phương đến tìm Kiều.


64, "Trâm gẫy bình rơi": Chiếc trâm gẫy, cái bình vỡ; ý nói người đã chết. Câu trên và câu này hình như tác giả đã thoát dịch câu thơ Đường:

"Nhất phiến tình chu phương đáo ngạn

  Bình trầm hoa chiết dĩ đa thì"

Lược dịch: "một lá thuyền tình vừa tới bến, bình chìm hoa gẫy đã từ lâu". Nếu quả như vậy, thì có lẽ phải chép là: hoa gẫy bình rơi mới đúng.


65, "Lặng ngắt như tờ" là lặng ngắt như "từ". "Từ" là đền từ, đền thờ. Chữ "từ" thường được đọc trạnh ra là "tờ". Ta có câu: vắng như đền Bà Đanh. Lặng ngắt là im lặng và vắng ngắt. Nhiều bản viện câu thơ bà Huyện Thanh Quan "Trắng xóa tràng giang phẳng lặng tờ" mà giảng là lặng ngắt như tờ giấy thì vô nghĩa, vì căn phòng không ví với mặt nước sông được, căng phòng không phẳng như tờ giấy được.


66, "Dấu" đây là vệt. Câu này nghĩa là những vệt xe ngựa hằn xuống đất từ ngày trước, bây giờ rêu xanh đã phủ lên, chỉ còn trong thấy lờ mờ. Ý nói Đạm Tiên mất đã lâu rồi.


67, "Khôn xiết" là khó hết. "Sự tình" là câu truyện kể lại. Cả câu nghĩa là người khách khóc và than thở kể lể về sự tình mãi không hết.


68, "Khéo" đây là trạng tự (adverbe) có nghĩa là thật quả "Vô duyên" là không có nhân duyên nên không được gặp nhau yêu nhau. Nhân duyên và duyên đây dùng theo chữ nhà Phật nghĩa là sự liên lạc dính líu. "Bấy" tiếng cổ nghĩa cũng như biết bao nhiêu. "Mình" là tiếng xưng hô dùng để trỏ người thứ hai bằng hàng với mình có hàm ý thân mến.

lebogia

TRUYỆN KIỀU CHÚ GIẢI

II

129. Chung quanh vẫn đất nước nhà

130. Với Vương Quan trước vẫn là đồng thân

131. Vẫn nghe thơm nức hương lân

132. Một nền đồng tước khóa xuân hai Kiều

133. Nước non cách mấy buồng thêu

134. Những là trộm nhớ thầm yêu chốc mòng

135. May thay giải cấu tương phùng

136. Gặp tuần đố lá thỏa lòng tìm hoa

137. Bóng hồng nhác thấy nẻo xa

138. Xuân lan, thu cúc mặn mà cả hai

129, Kim Trọng cũng là người ở vùng gần quanh đó, tức như nói người cùng tổng hay cùng huyện vậy.


130, “Đồng thân” cũng như “đồng song” là cùng chung cửa sổ, ý nói cùng đọc sách ở một cửa sổ, nghĩa bóng là bạn học. Vương quan tuổi độ 11, 12. Kim Trọng là bạn học với chàng, chắc cũng chỉ vào trạc tuổi đó. Nếu bảo rằng Kim Trọng hơn tuổi Vương Quan và Thúy Kiều tức là 16, 17 tuổi thì không đúng.  Vì Kim Trọng “văn chương nết đất thông minh tính trời”, có lẽ nào 16, 17 tuổi mà còn học cùng với anh 11, 12 tuổi. Vậy Kim Trọng chỉ bằng trạc tuổi em Kiều thế mà đã biết mê Kiều, thì kể cũng hư sớm quá.


131, Ba chữ “vẫn” trong ba câu đi liên tiếp nhau. Tác giả dụng ý để làm nổi bật ý Kim Trọng không phải là người xa lạ? Hay là văn đã phạm phải lỗi điệp tự? “Thơm” là tiếng thơm, tức là tiếng khen. “Hương lân” là làng xóm. Cả câu: vẫn nghe tiếng khen khắp làng xóm.


132, “Nền Đồng tước” tức là Đồng tước đài cũng như nói lầu Đồng tước, tên một tòa lâu đài lộng lẫy đồ sộ do Tào Tháo dựng nên đời Tam Quốc.

“Hai Kiều” là hai chị em Đại Kiều và Tiểu Kiều con gái ông cụ họ Kiều ở Đông Ngô, hai chị em cùng đẹp. Đại Kiều lấy Tôn Sách, Tiểu Kiều lấy Chu Du.

Thơ Đỗ Mục đời đường có câu:

Đông phong bất dữ Chu lang tiện, Đồng tước xuân thâm tỏa nhị Kiều.

Nếu gió đông không giúp cho Chu Du (phóng hỏa trận Xích Bích) thì hai chị em họ Kiều bị (Tào Tháo bắt đem về) khóa kín trong đài Đồng tước (ở nước Ngụy).

Câu này dùng chữ trong thơ Đỗ Mục nói trên, để nói nhà họ Vương có hai người con gái đẹp cấm cung.


133, Nếu là văn xuôi thì câu này viết: Cách buồng thêu những mấy lần nước non.

Câu này lấy chữ ở câu trong sách “Quốc sắc thiên hương: “tương thân chỉ xích nhi diểu nhược hà sơn” nghĩa là: gần nhau gang tấc mà như cách trở sông núi.

“Buồng thêu” là do chữ “Tú phòng” là buồng thêu dệt của con gái (cũng có bản chép là “buồng điêu”, tức là buồng đào buồng quét vôi đỏ tức buồng con gái) câu này đại ý nói chị em Kiều ở luôn trong buồng thêu ít khi ra ngoài, nên nghe như người ở xa lắm, vì không được thấy mặt.


134, “Những” là biết bao lâu nay.

“Trộm dấu thầm yêu”: yêu dấu trộm thầm ở trong bụng, không dám tỏ lộ ra cho người ngoài biết.

“Chốc mòng: chốc chốc (thỉnh thoảng) lại mơ mòng đến. Có bản giảng “chống mòng” là bấy lâu, là lâu nay, là biết bao nhiêu, không rõ căn cứ vào đâu mà giảng như vậy.


135, “Giải cấu tương phùng” là không hẹn mà gặp mặt nhau.


136, “Tuần đố lá” là hội đố lá. Đời Đường bên Tàu có hội đố lá về tháng ba. “Tìm hoa” là tìm bông hoa. Hoa đây là trỏ người con gái đẹp.


137, “Bóng hồng” là bóng đỏ, đây là bóng dáng đàn bà con gái, vì đàn bà Tàu xưa hay bận quần áo đỏ.

“Nhác thấy” là thoáng trông thấy. Chủ từ của động tự “nhác” là Kim Trọng.


138, Người thì đẹp như Xuân Lan (hoa mùa xuân) người thì xinh như Thu Cúc (hoa cúc mùa thu). Hai người đều có vẻ đẹp mặn mà tức là vẻ đẹp có duyên, chứ không đẹp một cách buồn tẻ. Câu này có ý khen hai chị em Kiều đều có vẻ đẹp duyên dáng của gái dậy thì (như Lan ở mùa Xuân, cúc ở mùa Thu). Sở dĩ có ý ấy là do câu sách “Tùy Sử”: “Xuân lan Thu cúc giai nhất thì chi tú” nghĩa là Lan mùa xuân, cúc mùa thu đều là vẻ đẹp của một thì (hoa có thì, người cũng có thì).